Giriş
Şeker hastalığı (diyabet), kandaki glukoz (şeker)
seviyelerinin normalden yüksek olmasıyla karakterize edilen kronik bir
hastalıktır. Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen bu hastalık, erken
teşhis edilmediğinde ciddi sağlık komplikasyonlarına yol açabilir. Uluslararası
Diyabet Federasyonu'na (IDF) göre, 2023 itibarıyla dünyada yaklaşık 537 milyon
yetişkin diyabet hastası bulunmaktadır ve bu sayının artması beklenmektedir.
Bu makalede, şeker hastalığının belirtilerini, erken teşhis
yöntemlerini ve diyabeti kontrol altında tutmanın yollarını ele alacağız.
1. Şeker Hastalığı Nedir?
Şeker hastalığı, vücudun yeterli insülin üretememesi veya
üretilen insülinin etkili bir şekilde kullanılamaması sonucu ortaya çıkar.
İnsülin, pankreas tarafından üretilen ve kandaki glukoz seviyesini düzenleyen
bir hormondur. Diyabetin kontrol altına alınmaması, kalp hastalıkları, böbrek
yetmezliği, sinir hasarı ve görme kaybı gibi ciddi komplikasyonlara neden
olabilir.
1.1. Diyabet Türleri
Diyabetin farklı türleri bulunmaktadır:
- Tip
1 Diyabet: Bağışıklık sisteminin pankreastaki insülin üreten hücrelere
saldırması sonucu ortaya çıkar. Genellikle çocukluk veya gençlik döneminde
teşhis edilir.
- Tip
2 Diyabet: Vücut insüline direnç geliştirdiğinde veya yeterli insülin
üretmediğinde ortaya çıkar. En yaygın diyabet türüdür ve genellikle
sağlıksız yaşam tarzıyla ilişkilidir.
- Gestasyonel
Diyabet: Hamilelik sırasında gelişen geçici bir diyabet türüdür.
Doğumdan sonra genellikle kaybolur, ancak ilerleyen yıllarda Tip 2 diyabet
riskini artırabilir.
2. Şeker Hastalığının Belirtileri
Diyabet belirtileri genellikle hastalığın türüne ve
şiddetine bağlı olarak değişir. Ancak en yaygın belirtiler şunlardır:
2.1. Sık İdrara Çıkma (Poliüri)
Kanda fazla miktarda glukoz olduğunda, böbrekler bunu süzmek
için daha fazla çalışır. Fazla şeker, su ile birlikte idrar yoluyla dışarı
atılır. Bu durum, kişinin sık sık tuvalete gitmesine neden olur.
2.2. Aşırı Susuzluk (Polidipsi)
Vücut fazla şekerden kurtulmak için daha fazla su kullanır
ve bu da kişinin aşırı susamasına yol açar.
2.3. Ani Kilo Kaybı
Vücut enerji üretmek için glukozu kullanamazsa, yağları ve
kasları yakmaya başlar. Bu da ani kilo kaybına neden olabilir.
2.4. Sürekli Açlık Hissi (Polifaji)
Vücut hücreleri yeterli enerji alamadığında, kişi kendini
sürekli aç hisseder.
2.5. Yorgunluk ve Halsizlik
Kandaki şeker hücrelere ulaşamadığı için vücut yeterli
enerjiyi üretemez ve kişi kendini sürekli yorgun hisseder.
2.6. Bulanık Görme
Yüksek kan şekeri seviyeleri, göz merceğinde sıvı kaybına
neden olarak bulanık görmeye yol açabilir.
2.7. Yaraların Geç İyileşmesi
Yüksek kan şekeri, bağışıklık sisteminin etkinliğini
azaltarak enfeksiyon riskini artırır ve yaraların iyileşme sürecini yavaşlatır.
2.8. Ellerde ve Ayaklarda Uyuşma veya Karıncalanma
Diyabet, sinir hasarına (diyabetik nöropati) yol açabilir ve
bu da ellerde ve ayaklarda hissizlik veya karıncalanma hissine neden olabilir.
3. Şeker Hastalığının Erken Teşhis Yöntemleri
Diyabetin erken teşhisi, hastalığın kontrol altına
alınmasını ve komplikasyonların önlenmesini sağlar.
3.1. Açlık Kan Şekeri Testi (FPG – Fasting Plasma Glucose
Test)
Bu test, en az 8 saatlik açlıktan sonra kandaki glukoz
seviyesini ölçer.
- Normal:
70-99 mg/dL
- Prediyabet:
100-125 mg/dL
- Diyabet:
126 mg/dL ve üzeri
3.2. Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT – Oral Glucose
Tolerance Test)
Hastaya önce açlık kan şekeri testi yapılır, ardından 75
gram glukoz içeren bir sıvı içirilir. 2 saat sonra tekrar kan şekeri ölçülerek
diyabet teşhisi konulabilir.
3.3. Hemoglobin A1c Testi (HbA1c Testi)
Son 2-3 aylık ortalama kan şekeri seviyesini belirler.
- Normal:
%5.6’nın altında
- Prediyabet:
%5.7 - %6.4
- Diyabet:
%6.5 ve üzeri
3.4. Rastgele Kan Şekeri Testi
Günün herhangi bir saatinde yapılan bu testte kan şekeri
seviyesi 200 mg/dL ve üzerindeyse diyabet teşhisi konulabilir.
4. Diyabet Risk Faktörleri
Diyabet gelişme riskini artıran faktörler şunlardır:
- Ailede
diyabet öyküsü
- Fazla
kilo veya obezite
- Hareketsiz
yaşam tarzı
- Yüksek
tansiyon
- Düzensiz
beslenme
- Hamilelik
sırasında gestasyonel diyabet öyküsü
5. Diyabetten Korunma ve Kontrol Altına Alma Yolları
Şeker hastalığını önlemek veya kontrol altına almak için
aşağıdaki yaşam tarzı değişiklikleri önerilir:
5.1. Sağlıklı Beslenme
- Şekerli
ve işlenmiş gıdalardan kaçının.
- Lif
açısından zengin sebzeler ve tam tahıllar tüketin.
- Düşük
glisemik indeksli gıdaları tercih edin.
5.2. Düzenli Egzersiz
Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz yapmak kan
şekerini düzenler.
5.3. Kilo Kontrolü
Sağlıklı kiloyu korumak, insülin direncini önlemede önemli
bir rol oynar.
5.4. Düzenli Kan Şekeri Takibi
Diyabet riski taşıyan bireyler, düzenli olarak kan şekeri
seviyelerini ölçmelidir.
Sonuç
Diyabet, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen ancak erken
teşhis ve doğru yönetimle kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Düzenli
sağlık kontrolleri, sağlıklı beslenme, egzersiz ve bilinçli yaşam tarzı
değişiklikleriyle diyabetin etkileri en aza indirilebilir. Eğer şeker hastalığı
belirtilerini yaşıyorsanız, erken teşhis için mutlaka bir doktora
başvurmalısınız.
Kaynakça
- International
Diabetes Federation (IDF). (2023). Diabetes Atlas. Retrieved from https://www.idf.org
- World
Health Organization (WHO). (2023). Diabetes: Key Facts. Retrieved
from https://www.who.int
- American
Diabetes Association. (2023). Diabetes Symptoms and Diagnosis.
Retrieved from https://www.diabetes.org
- National
Institutes of Health (NIH). (2023). Blood Sugar Levels and Diabetes.
Retrieved from https://www.nih.gov